APEL POLSKICH DOKUMENTALISTÓW

15.12.2010

Powstała inicjatywa zmian dotyczących filmu dokumentalnego w polskiej telewizji publicznej. Prezentujemy treść apelu, który poparło już kilkadziesiąt twórców tego gatunku.

RUCH W DOKUMENCIE

Apel polskich dokumentalistów:

Polski dokument jest bezdomny. Zlekceważony - jak nigdy dotąd - przez publiczne media. Tymczasem światowy film dokumentalny przeżywa rozkwit, staje się najbardziej twórczym rodzajem kina. Dokumenty masowo oglądane na Krakowskim Festiwalu Filmowym, PlaneteDocReview, czy Watch Docs-Prawa człowieka w filmie, przynoszą obraz współczesności tak bogaty, wielostronny i ciekawy formalnie, jaki w kiedyś w kinie neorealizmu, czy nowej fali.

Tak rozumiany dokument jest elementem demokracji - wytrąca widza z pozycji biernego statysty. Jeżeli gdzieś odżywa poczucie odpowiedzialności twórcy za innych ludzi, za to, jaki jest nasz świat - to właśnie u dokumentalistów. Polskie dokumenty odnoszą ostatnio duże międzynarodowe sukcesy - nominacja do Oscara, główne nagrody na festiwalach. Bogata tradycja "polskiej szkoły dokumentu" , w której mieściły się tak różne indywidualności, jak Karabasz, Kieślowski, Wiszniewski - jest wciąż żywa. Pod tym względem istnieje w Polsce ciągłość sukcesu. Szkoły filmowe opuszczają nowi, zdolni dokumentaliści.

Ten najbardziej „misyjny", zaangażowany społecznie rodzaj kina - mówiący o prawdziwych ludziach i prawdziwych problemach - nie znajduje swojego miejsca w telewizji publicznej. Zamiast dokumentu, królują reportaże - użytkowe, szybko robione. Emisja dokumentu spychana jest na najpóźniejsze godziny. Działające w TVP1 i TVP2 redakcje dokumentu produkują coraz mniej filmów - ostatnio rzędu 3-4 rocznie. Lata upartyjnionej telewizji sprawiły, że praktycznie każdy istotny temat, każde twórcze podejście stawało się "kontrowersyjne". Stąd tak wiele miejsca w produkcji TVP zajmują nikomu nie wadzące portrety historyczne i rocznicowe filmy "ku czci". Mówi się powszechnie, że wróciły odruchy z czasów PRL, choć wtedy właśnie dokumentaliści przełamywali oficjalny obraz rzeczywistości, docierając do niej na własną odpowiedzialność, bezpośrednio. Tak w historii kina nazywa się ten nurt: "direct cinema", "kino bezpośrednie".

Specjalnością polską były dokumenty, wychodzące od autorskiej idei, pozwalające głębiej wniknąć w rzeczywistość. Dziś takie filmy znów są potrzebne, mimo różnicy ustroju. W czasach cenzury ideologicznej prawda była reglamentowana - dziś gubi się w chaosie i zgiełku zwalczających się głosów, ujadaniu "podzielonej Polski". Znów potrzebne jest cierpliwe oko dokumentalisty. Powinny powstawać filmy o wszystkich spornych sprawach, o których krzyczą ludzie na ulicy i w mediach - o "krzyżu" i tragedii smoleńskiej, o polskim katolicyzmie i polskim kapitalizmie. Ale filmy te nie muszą być krzykiem, tylko próbą uważnej obserwacji i analizy zjawisk.

Potrzebna jest nowa wizja dokumentu w TVP i nowe sposoby finansowania. Nie możemy przyjąć argument o „braku pieniędzy na dokument” w sytuacji, gdy pieniądze te idą na kolejne, efemeryczne seriale. Chorą sytuacją jest brak współpracy w dziedzinie dokumentu między PISF a telewizją publiczną. PISF merytorycznie ocenia i finansuje projekty dokumentalne, ale mało który z tych projektów może liczyć na wsparcie TVP.

Naszym zdaniem dokument powinien być traktowany w telewizji w podobny sposób, jak w PISF. Stwórzmy w telewizji publicznej zespół, który zająłby się w sposób profesjonalny pracą nad najlepszymi projektami, mającymi dofinansowanie PISFu. Z swojej strony TVP uruchomiłaby - jak w przeszłości - fundusze przeznaczone na wkład do przyszłego budżetu filmu, pozwalający uruchomić pieniądze z PISF. Grupa fachowców – wyłoniona w podobny sposób, jak w PISF (poprzez rekomendacje stowarzyszeń i środowisk twórczych) - podjęłaby się opieki merytorycznej nad filmami. Proponujemy roczne kadencje takiej rady artystycznej.

Rada mogłaby rozpisywać konkursy na film o aktualnej tematyce: politycznej, społecznej, czy po prostu ludzkiej. Jej ujęcia mogłyby być najróżniejsze, nie koniecznie solenne, także prowokujące, komediowe. Wspólny namysł grupy dokumentalistów może dać tak interesujące efekty, jak nagradzany przed kilku laty cykl dokumentów wokół spisu powszechnego, czy cykl inspirowany dekalogiem. Warunkiem powodzenia takiej inicjatywy byłaby stała pora emisji takiego filmu. A także możliwość zareklamowania go w spotach informacyjnych. Przedstawiony film można połączyć z talk show, w którym dyskutowano by z publicznością o przedstawionych problemach.

Zamiast istniejących dziś redakcji dokumentu w TVP1 i TVP2 mogłyby powstać dwie inne: jedna, dla dokumentów współczesnych, druga dla biograficznych i historycznych. Trzeba oddzielić film dokumentalny od reportażu i dać szansę współczesnemu dokumentowi o zróżnicowanej formule, dotyczącego zarówno palących tematów społecznych, jak ludzkiej prywatności. Nad jakością dokumentów warto pracować zespołowo, jak kiedyś w WFD i jak dziś w szkołach filmowych, gdzie uczy wielu z nas. Nasza inicjatywa jest skierowana przede wszystkim do młodych filmowców, którzy mają w sobie pasję poznawania rzeczywistości - nowego "świata nie przedstawionego".

Dramatyczny rok 2010 nauczył nas, że taki rodzaj dokumentu jest niezbędnie potrzebny. Dokument jest szkołą demokracji. Z tego względu powinien być jednym z priorytetów publicznej telewizji. Stwórzmy nową polską szkołę dokumentu. Ona czeka za progiem. Dajmy jej tylko szansę.

List podpisali do tej pory:

Karolina Bielawska
Anna Zuzanna Błaszczyk
Jacek Bławut
Krzysztof Borówka
Michał Bukojemski
Filip Cichecki
Przemysław Chruścielewski
Jakub Cuman
Maciej Cuske
Janusz Dąbkiewicz
Franco De Peña
Igor Devold
Bartosz Dombrowski
Leszek Dawid
Alexander Dayet
Lidia Duda
Paweł Ferdek
Anna Ferens
Grzegorz Filip
Sławomir Grunberg
Łukasz Gutt
Tomasz Jurkiewicz
Jarek Kamiński
Anna Kazejak
Bartosz Konopka
Natalia Koryncka-Gruz
Kuba Kosma
Marcin Koszałka
Lucyna Kowalska
Dariusz Kowalski
Małgorzata Kozera-Topińska
Marcin Krawczyk
Marcin Latałło
Radek Ładczuk
Marcel Łoziński
Paweł Łoziński
Marcin Mamoń
Andrzej Mańkowski
Michał Marczak
Marek Marlikowski
Jan P. Matuszyński
Lech Moliński
Dominika Montean
Piotr Morawski
Grzegorz Pacek
Monika Pawluczuk
Jacek Petrycki
Kuba Piątek
Kryspin Pluta
Maciej Puczyński
Katka Reszke
Dorota Roszkowska
Rafał Samborski
Rafał Samusik
Marcin Sauter
Adam Slesicki
Piotr Stasik
Konrad Szołajski
Krzysztof Wierzbicki
Magdalena Wojciechowska
Aleksandra Wojtaszek
Tomek Wolski
Edyta Wróblewska
Anna Wydra
Anna Zajączkowska
Maria Zmarz-Koczanowicz